محصول تراریخته چیست؟ کدام محصول‌ها در بازار تراریخته هستند؟ آیا خوردن این محصولات به صلاح است؟
برگرفته از:
?What Is Genetic Modification
By Rachel Ross
محصول‌های تراریخته شامل جانداران و یا گیاهانی میشود که بطور مستقیم در ترکیب ژنتیکی آنها دست کاری شده است.
انسان از هزاران سال پیش بطور غیر مستقیم به اصلاح ژنتیک موجودات پرداخته است، جانورانی مانند سگ و قاطر، گیاهانی مانند گندم و ذرت درخت‌های پیوندی و گونه‌های انگور حاصل اینگونه دستکاری‌های سنتی در ژنتیک موجودات هستند
.
همه‌ی موز، سیب و گوجه فرنگی‌های کنونی نتیجه‌ی ویرایش ژنتیک هستند.
ولی همه‌ی اینها تنها با "تکثیر و رشد گزینشی و کنترل شده" پدید آمده‌اند و انسان بطور مستقیم در رشته‌های DNA آنها دستکاری نکرده است.
با پیدایش مهندسی ژنتیک و توسعه‌ی روش‌های ویرایش ژنتیک، اکنون میتوانیم بطور مستقیم در ژن موجودات دستکاری کنیم و رشته‌های DNA آنها را ویرایش کنیم.
به ارگانیسم‌هایی که از ویرایش مستقیم ژنتیک با روش‌های مهندسی ژنتیک به وجود می‌آیند، به اختصار GMO گفته میشود که کوتاه شده‌ی Genetically Modified Organism است. در فارسی به این محصولات تراریخته گفته میشود.
پس به خاطر داشته باشیم که محصولاتی مانند گونه‌های انگور و یا گاوها، گوسفندها و مرغ‌هایی که با روش‌های تولید مثل کنترل شده و انتخابی، تولید شده‌اند تراریخته به حساب نمی‌آیند.
نخستین دستکاری مستقیم در ژنتیک موجودات در سال ۱۹۷۳ انجام شده است. در این سال Herbert Boyer و Stanley Cohen در دانشگاه استنفورد توانستند روشی برای بریدن بخشی از رشته‌ی DNA یک موجود و قراردادن آن در DNA موجود دیگر، پیدا کنند.
این پژوهشگران با دستکاری و افزودن بخشی از رشته‌ی ژن یک باکتری به باکتری دیگر، توانستند باکتری دوم را در برابر آنتی بیوتیک، مقاوم کنند.
در سال پس از آن، دو پژوهشگر آمریکایی دیگر به نامهای Beatric Mintz و Rudolf Jaenisch با همین روش در جنین موش دستکاری کردند.
در سال ۱۹۸۲ با دستکاری در ژنتیک یک باکتری به نام E. Coli، نخستین انسولین مصنوعی که داروی بسیار حیاتی برای بیماران دیابتی است به همین روش تولید شد، و این دارو توانست مجوز FDA برای مصرف را دریافت کند.
به تدریج روش‌های گوناگونی برای ویرایش ژنتیک توسعه یافت.
بطور کلی روش‌های دستکاری ژنتیک را میتوان در چهار گروه زیر دسته بندی کرد:
تکثیر انتخابی Selective Breeding:
با گزینش و در معرض هم قراردادن دو نژاد گوناگون برای تولید مثل و رشد کنترل شده، گونه‌هایی با مشخصات تازه تولید میشود.
به محصول‌های این روش تراریخته گفته نمیشود.
روش‌های جهش‌زا (موتاژن Mutagenesis ):
در این روش تخم گیاهان در معرض مواد شیمیایی و یا رادیواکتیو گذارده میشود تا با جهش در DNA آنها، گونه‌های تازه‌ای با مشخصه‌های تازه تولید شود.
محصولات این روش نیز در گروه تراریخته قرار نمیگیرند.
دستکاری در رشته‌ی RNA یا RNA Interference :
در این روش بخش‌های ویژه‌ای از رشته‌ی RNA برداشته میشود تا برخی ویژگیهای محصول تغییر کند.
به محصولات این روش، تراریخته گفته میشود.
انتقال ژن Transgenics:
در این روش ژن یک موجود در موجود دیگر جانمایی میگردد تا ویژگیهای تازه‌ای به آن بیافزاید و یا برخی از ژن‌های موجود حذف میشوند تا برخی ویژگیهای خود را از دست بدهد. به محصول‌های این روش نیز تراریخته یا GMO گفته میشود.
دو روش آخر در قلمرو مهندسی ژنتیک است. مهندسی ژنتیک در پی تولید محصول‌هایی با بازده بیشتر، مقاوم در برابر آفات و با ارزش غذایی بالاتر است.
نخستین محصول تولید شده با مهندسی ژنتیک که مجوز مصرف در امریکا را دریافت کرده است، گوجه فرنگی Flavr Savr است که در سال ۱۹۹۴ به بازار آمده است. این گوجه فرنگی ماندگاری بالاتر و بوی بهتری دارد.
اکنون پنبه، ذرت و سویا از رایج‌ترین محصولات مهندسی ژنتیک در آمریکا هستند. ۹۳ درصد سویا و ۸۸ درصد ذرت آمریکا از محصولات تراریخته هستند.
محصولات تراریخته‌ای مانند پنبه در برابر آفات مقاوم هستند بنابراین مصرف سم‌های کشاورزی که از خطرناکترین آلوده‌کننده‌های آب و خاک هستند به اندازه‌ی بسیار زیادی کاهش میدهند.
همزمان با گسترش تولید محصولات تراریخته، جنجال‌های پیرامون آن نیز گسترش یافته است.
برای نمونه، نگرانی از کنترلی که چند شرکت انحصاری تولید کننده‌ی محصولات تراریخته بر روی مصرف کنندگان پیدا میکنند و تهدید کسب و کار کشاورزان کوچکتر، بحث‌های داغی به وجود آورده است.
اگر چه هنوز هیچ دلیل علمی قانع کننده‌ای برای خطرناک بودن محصولات تراریخته در دست نیست ولی بسیاری از مصرف کنندگان معتقدند که باید برچسب‌های کالا به روشنی نشان دهند که آیا محصولی که میخرند تراریخته است یا نه؟
در مراکز پرورش دام و طیور بطور سنتی از روش‌های اصلاح نژاد استفاده میشود. برای نمونه مرغ‌های کنونی ۳۰۰ برابر سریعتر از مرغ‌های دهه‌ی ۶۰ رشد میکنند ولی با این حال هنوز هیچ دام و یا طیور تراریخته‌ای مجوز مصرف در آمریکا را پیدا نکرده است. پس در قفسه‌ی فروشگاهها هیچ گوشت تراریخته‌ای موجود نیست.
البته با هدف پیدا کردن روش‌های درمانی، هم اکنون در آزمایشگاهها ویرایش ژنتیک بر روی حیوانات انجام میشود.
فناوری CRISPR ویرایش ژن را بسیار آسانتر از پیش کرده است. برای آشنایی با این روش به این لینک بروید:
برش هدفمند رشته ژن برای بازنویسی کد ژنتیک
این روش‌ها دستکاری در جنین انسان را نیز شدنی کرده است. البته به خاطر نگرانی‌ها و معضل‌های اخلاقی اینکار هنوز تقریبا در بیشتر دنیا با منع قانونی روبرو است.
نظر شما درباره‌ی مهندسی ژنتیک و محصولات تراریخته چیست؟ آیا با فراگیر شدن تولید و مصرف آن موافقید؟
در باره‌ی اخلاقی بودن یا نبودن ویرایش ژنتیکی انسان چه نظری دارید؟